ittihat ve terakki cemiyeti

hakkında onlarca kitap yazılabilecek bir yapı olmakla beraber,çokta homojen değildir.istibdata başkaldırıp,yaşasın hürriyet nidalarını zamanla "aslında sultan'da haksız sayılmazmış" söylemine bırakan,yansıttığı anti adem-i merkeziyetçi-milliyetçi duruşun önce atatürk chp'sinde daha sonra mhp'de vücut bulduğu parti.
aynı ismi taşıyan yazar için ise; (bkz:sen mi kurtaracaksın vatanı)

ikinci jön türk kongresinden sonra kesinlikle geri donusu olmayan "gerektiginde silahli mucadele"ye basladiklarinda ettikleri yeminde gorulecektir ki abdulhamid nefes dahi aldirmiyordur. Jurnallik ve ittihatci avciligi bir gelir kapisi durumuna gelmistir. Balkanlar ve kafkasyada toprak ustunr toprak kaybedilmekte ve yonetimde hurriyet ve haklar elden cikmistir.

Karistirilan su; onlar abdulhamid'in dogrularini ve yoneticiligindeki zekayi-mahareti kabil etmisler ama usulu begenmemislerdir. Bu sebeple sultan da haksiz sayilmaz lafi kasti bir kucumseme harekai gibi geliyor. ilgili Hatiratin arkaplanina bakmak gerekir. Aksine gok sultan talat pasa'nin samimiyeti ve gayretleri karsisinda soyle demistir:

"keske daha evvelden daha baska sartlara tanissaymisiz. O zaman belki serait ve ahval daha evla olurdu."